utomiersk położony jest na lewym brzegu Neru w pobliżu ujścia do niego rzeczki zwanej Zalewką
i należy do grona najstarszych miast polskich. Odległy rodowód tej miejscowości udokumentowały prowadzone na jego obszarze i w najbliższej okolicy badania archeologiczne. Poprzedziło je przypadkowe odkrycie w 1940 roku miecza o pochodzeniu skandynawskim. Dokonali go żydowscy robotnicy, którzy pod nadzorem Niemców wywozili z cmentarza żydowskiego, który znajdował się przy wjeździe do Lutomierska, kamienne tablice nagrobkowe (macewy) na budowę drogi. Systematyczne prace badawcze na tym miejscu rozpoczęli archeolodzy w roku 1949 pod kierunkiem profesora Konrada Jażdżewskiego i kontynuowali w latach 50 tych XX wieku. Prace archeologiczne odsłoniły cmentarzysko z przełomu X i XI wieku, kryjące groby z pochówkami szkieletowymi i ciałopalnymi. Ich bogate wyposażenie, zwłaszcza w broń i ozdoby może świadczyć, że najpewniej pochowano tutaj m.in. grupę wojów o pochodzeniu być może skandynawskim z obszarów Rusi Kijowskiej (dzisiejszej Ukrainy). Odkrycia pozwalają przypuszczać, że w czasach Bolesława Chrobrego mogła przebywać w Lutomiersku przez dłuższy czas jakaś drużyna wojów strzegących przeprawy przez Ner. Według legendarnych przekazów nazwa Lutomierska pochodzi od imienia woja Lutomira, który miał wchodzić w skład tej drużyny. Jednak przeszłość okolicy gdzie obecnie leży Lutomiersk jest znacznie bogatsza i sięga znacznie odleglejszych czasów.
Na obszarze pobliskich Lutomierska tzw. Koziówkach leżących nad Zalewką badania archeologiczne odsłoniły najstarsze ślady siedlisk ludzkich na naszym terenie. Odkryto tutaj ślady pozostawione przez myśliwych posługujących się jeszcze tylko narzędziami z krzemienia, datowane na XI tysiąclecie p.n.e. Tutaj także odkryto ślady najstarszego osadnictwa ludności uprawiającej na tym obszarze rolnictwo z IV tysiąclecia p.n.e. Obszar ten był zasiedlony także i w późniejszych okresach chronologicznych, m.in. w epoce brązu, kiedy powstała tam najpierw osada tzw. kultury trzecinieckiej (ok. 1700- 1300 lat p.n.e.), a następnie osady z IV-V okresu epoki brązu (ok. 1100 do ok. 900 lat p.n.e.) ludności tzw. kultury łużyckiej, w których rozwijała się metalurgia brązu.
Z tymi osadami kultury łużyckiej łączy się zapewne także duże cmentarzysko ciałopalne odkryte we Wrzącej zlokalizowane naprzeciwko Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Lutomiersku. Z późniejszych okresów pochodzą rozległe osady kultury przeworskiej (III/II w.p.n.e. – III/IV w.n.e.). Tutaj także odkryto najstarsze osady wczesnośredniowieczne, w których zamieszkiwali być może ludzie pochowani na wspomnianym powyżej cmentarzysku. W oparciu o te osady powstał następnie obecny Lutomiersk.
Odkrycia archeologiczne dokonane na wspomnianym cmentarzysku wczesnośredniowiecznym wskazują na znaczną zamożność ówczesnych mieszkańców tych osad. Lutomiersk w owym czasie skupiał stosunkowo liczną grupę bogatej ludności, co związane było z korzystnym położeniem na skrzyżowaniu dwóch szlaków handlowych. Pierwszy z nich łączył Kijów z Poznaniem, Szczecinem i Wolinem, drugi prowadził z Gdańska na Węgry. We wczesnym średniowieczu Lutomiersk był znaczną i ważną wsią książęcą, co zaowocowało nadaniem mu na mocy przywileju księcia sieradzkiego Leszka Czarnego 24 kwietnia 1274 roku praw miejskich. Po śmierci Leszka Czarnego ziemię sieradzką przejął na mocy testamentu jego brat, późniejszy król Władysław Łokietek, który w 1292r. potwierdził prawa miejskie Lutomierska, a cztery lata później wynagradzając zasługi sołtysa Ankina w rozwoju miasta włączył w jego granice wieś Wrzącą.
W 1311 r. zmienia się status miasta z królewskiego na prywatne, gdyż król Władysław Łokietek nadaje Lutomiersk na własność rycerzowi Wacławowi Lisowi herbu Zaręba. W wyniku różnych zawirowań dziejowych, w 1406 roku zostaje potwierdzone nadanie połowy Lutomierska innej rodzinie rycerskiej, tj. Janowi z Chełmicy herbu Jastrzębiec, którzy przyjęli ostatecznie nazwisko Lutomierskich i odegrali najważniejszą rolę w historii miasta, sprawując wysokie funkcje państwowe w Królestwie. To oni wznieśli już w XV wieku swój dwór przy obecnej ulicy Kątnej oraz wystawili drugi kościół filialny (pełniący obecnie po przebudowach rolę kościoła parafialnego), obok istniejącego pierwszego kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja (który znajdował się na obecnym Placu św. Bartłomieja). Zapewne ich przedstawiciele wznieśli ostatecznie także murowany zamek rycerski, którego pozostałości są wtopione w bryłę klasztoru OO. Salezjanów. Rodzina ta przyczyniła się także do znacznego rozwoju miasta i nadania mu herbu, znanego z pieczęci (z 1533 r.) w postaci tzw. Hipocentaura (pół koń - pół człowiek strzelający z łuku), który jest obecnie herbem naszej Gminy. W XIV i XV wiecznych źródłach znajdujemy informację dotyczącą miasta. Wynika z niej, że było ono jednym ze znaczniejszych miast prywatnych w Polsce. Zamieszkujący je rzemieślnicy (wójt Hanrad sprowadził m.in. 100 majstrów sukienników z Czech) zorganizowani byli w kilku cechach: sukienniczym, prasolskim, krawieckim, kowalskim, szewskim, stolarskim, garncarskim i piwowarskim. Od króla Zygmunta Starego Lutomiersk uzyskał szereg przywilejów, m.in. prawo do pobierania myta (podatku), targów i jarmarków. Parafia rzymsko - katolicka istniała w Lutomiersku już co najmniej w wieku XV. W 1570r. ówczesny właściciel miasta Baltazar Lutomierski przekazał należący do niego drewniany kościół parafialny pw. św. Baltazara, Kalwinom, który powrócił do rąk katolików dopiero w 1656r i służył im do końca XVIII wieku, kiedy został opuszczony i rozebrany. W 1781r. z powodu starości rozebrano kościół filialny pw. W.N.P. Marii i z inicjatywy księżnej Barbary Sanguszkowej (ówczesnej właścicielki Lutomierska) rozpoczęto budowę nowego murowanego, ale niefachowy sposób prowadzonych prac przyczynił się do tego, że już w 1812r. groził ruiną. Po przeprowadzeniu odpowiednich napraw służy obecnie Lutomierskowi jako kościół parafialny.
Najpoważniejszą przeszkodą w rozwoju miasta były pożary. Ok. 1530r. pożar spowodował tak dotkliwe straty, że rzemieślnicy zostali na okres 6 lat zwolnieni z podatków. W 1696 w trwającym trzy dni pożarze spłonęły dwa kościoły, 100 domów, pięć folwarków. Podobnie tragiczny w skutkach był pożar w 1757r. podczas którego spłonęły urządzenia gorzelnicze i browarnicze mieszczan.
W XVII wiecznej zabudowie miasta zdecydowanie wyróżniał się klasztor i kościół OO. Reformatów, gałęzi reguły św. Franciszka fundowany w 1650 roku przez rodzinę Grudzińskich, której to w 1638 roku Lutomierscy sprzedali ostatecznie wszystkie swoje włości w Lutomiersku i okolicy. Budynek klasztoru powstał na fundamentach i z wykorzystaniem fragmentu murów starego zamku Lutomierskich. Zarówno kościół jak i klasztor wybudowany został w stylu barokowym. W czasie wojen szwedzkich zabudowania uległy częściowemu zniszczeniu. Całość odbudowano w 1791r.
W Lutomiersku od dawna zamieszkiwała też bardzo liczna grupa ludności żydowskiej. W II połowie XVIII wieku wzniosła ona okazałą drewnianą synagogę, która swoim stylem architektonicznym wyróżniała się wśród obiektów sakralnych Rzeczypospolitej a jej budowniczym był Beniamin Hitel z Łasku. Budowla ta została zniszczona w czasie II wojny światowej. U schyłku XVIII w. do znaczniejszych budynków istniejących w mieście zaliczyć można jeszcze szpital żydowski, szkołę żydowską, dom szynkowy. Podstawę zabudowy stanowiły małe drewniane domy. W 1723r. było ich 155 a w 1787r. 151. Domy te kryte były najczęściej gontem lub strzechą. Ulice w dużej mierze były brukowane ale nie naprawiane przedstawiały zły stan. Przez ludność żydowską prowadzone były też dwie austerie (gospody), które dawały podróżnym możliwość odpoczynku i noclegu. Oba brzegi Neru łączył drewniany most, gdzie za przejście lub przejazd po nim pobierano opłaty. W granicach miasta znajdował się również młyn wodny oraz folusz wodny do wyprawy sukna. W 1793r. w wyniku II rozbioru Rzeczypospolitej, Lutomiersk znalazł się na terenie administrowanym przez Prusy, które z nowo nabytych ziem utworzyły prowincję tzw. Prus Południowych. Jej obszar podzielono na departamenty, gdzie Lutomiersk włączono do departamentu kaliskiego. W latach 1793 - 1796 władze pruskie utworzyły powiat lutomierski. Według pruskiego spisu z lat 1793/94 Lutomiersk liczył wtedy 1085 mieszkańców i 146 domy. Awans miasta na centrum lokalnej administracji spowodował napływ urzędników i żołnierzy pruskich. Brak lokali na instytucje publiczne przesądził jednak o odebraniu Lutomierskowi rangi miasta powiatowego. W 1797 miał miejsce kolejny wielki pożar, kiedy to spłonęła ponad połowa zabudowań miasta. W dziejach Lutomierska jest wiele kart historii świadczących o bohaterstwie i wielkim oddaniu jego mieszkańców dla spraw kraju. Tu w 1863r. był organizowany oddział powstańców, który pod wodzą generała Edmunda Taczanowskiego walczył z carską Rosją o niepodległość kraju. Ośrodkiem duchowym walki o wolność Ojczyzny i jednocześnie oparciem stał się miejscowy klasztor, pomagający powstańcom jako punkt szpitalny i aprowizacyjny. Poległych powstańców chowano w podziemiach klasztoru. Miejscowy klasztor władze carskie zamieniły ostatecznie w dożywotnie więzienie dla zakonników. Po upadku powstania zwłoki z podziemi klasztoru jak i z okolicznych pobojowisk (podobno ok.500 osób) ekshumowano i przeniesiono na cmentarz parafialny. Pochowano ich we wspólnej bratniej mogile na której postawiono krzyż i tablicę pamiątkową z napisem: Bratnia mogiła powstańców z 1863r. Krzyż i tablica zachowały się po dziś dzień i są otoczone pamięcią i czcią przez mieszkańców Lutomierska.
Po upadku powstaniu i zaostrzeniu represji carskich, 27 sierpnia 1870r. Lutomiersk utracił prawa miejskie i stał się osadą. Odebranie praw miejskich nastąpiło na skutek zarządzenia carskiego dotyczącego około 320 miast Królestwa Polskiego o charakterze rolniczym. Lata I wojny światowej naznaczyły się nowymi grobami poległych w walce o wolność i niepodległość. Pożogi wojenne obeszły się bardzo niełaskawie z zabudowaniami tak miejscowości, jak i zabytkowego klasztoru. W czasie I wojny światowej niemal całkowicie zniszczone zostały budynki klasztoru. W okresie międzywojennym zostały one przekazane w użytkowanie O.O Salezjanom, którzy je odbudowali, by w czasie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej znowu zostały okradzione, zamknięte, zamienione na magazyny, a nawet w obóz przejściowy dla wysiedlanych Polaków. W czasie I wojny spaleniu uległa również większość budynków wokół Fary. Sama Fara oparła się działaniom wojennym, ale była bardzo zniszczona. Te niezwykle trudne lata powstań i wojen, klęsk i upadków, lata zniszczeń i pożogi, przynoszą wiele dowodów na to, że Lutomierzanie to ludzie o wielkiej odwadze, ofiarności, zdolni do ponoszenia wyrzeczeń w imię miłości Ojczyzny. W 1916r. a więc w czasie okupacji niemieckiej czasów I wojny światowej, młodzież Lutomierska na oczach Niemców buduje przez rok własnymi rękami pomnik "Konstytucji 3 Maja". Pomnik w kształcie obelisku, był zwieńczony na szczycie "Orłem Polskim" wyrobionym z kamienia. Orzeł miał symbolizować nadchodzącą niepodległość. Materiał na budowę pomnika przynoszono potajemnie wieczorami z klasztoru. Władzom okupacyjnym tłumaczono, że powstanie kapliczka przydrożna. Inna bardzo ciekawa historia związana jest z nazwami ulic w Lutomiersku. Otóż około 1915r. grono patriotycznej młodzieży nabyło kawał starej blachy, którą pocięli na paski wypisując nazwy ulic: T. Kościuszki, St. Moniuszki, Gen. J. Dąbrowskiego, B. Głowackiego oraz J. Kilińskiego, po czym niepostrzeżenie nocą przybili je na rogach ulic. Okupant zainteresował się tymi tablicami, ale nie wykrywszy sprawców dał za wygraną. Nazwy tych ulic istnieją po dziś dzień. W czasie I wojny światowej walki prusko-rosyjskie pod Lutomierskiem były fragmentem wielkiej bitwy łódzkiej o zdobycie Łodzi. Po tejże bitwie pozostały na terenie Zalewu i okolic zbiorowe mogiły żołnierzy niemieckich.
Po uzyskaniu Niepodległości w 1918 roku, utworzono w 1921 roku, w czterech punktach Lutomierska, 7 klasową szkołę powszechną z pełną obsadą nauczycieli. Pierwszym jej kierownikiem był Jan Niepokój. Poszczególne klasy szkolne były od siebie oddalone niekiedy nawet o 0,5 km co utrudniało pracę. Mieszkańcy narodowości niemieckiej mieli własną szkołę mieszcząca się w Bechcicach. Istniała także 2 klasowa szkoła żydowska, która w 1928 roku została zlikwidowana, a dzieci uczęszczały do szkoły polskiej. W Gminie Lutomiersk w 1921 roku liczba ludności ogółem wynosiła 2193 osoby, a w 1929r. 5267 osób. Sam Lutomiersk robił wrażenie miejscowości bardzo zaniedbanej, z Nerem, który w wyniku rozwiniętego przemysłu włókienniczego w Łodzi i Konstantynowie Łódzkim zamieniony został w ściek. Potocznie nazywany był przez mieszkańców "czarną rzeką". Bliskość rozwiniętej przemysłowo Łodzi mogła dać Lutomierzanom wiele miejsc pracy, co nie pozostawało bez znaczenia, zważywszy na to, że gospodarstwa rolne były bardzo małe i nie mogły wyżywić uprawiających je rodzin. Dopiero sprawa rozwiązała się w 1929r., gdy do Lutomierska doprowadzono linię tramwajową z Łodzi. Lutomiersk był jedyną w Polsce miejscowością mającą tramwaj, a nie mającą elektryczności. W 1933r. dokonano otwarcia nowej drewnianej szkoły o 4-ech klasach. Jednocześnie myślano o budowie szkoły 7 klasowej, która ostatecznie stanęła otworem przed 10 stycznia 1939r. Była to dwupiętrowa murowana szkoła o 12 izbach lekcyjnych i 6 zapasowych. Szkoła ta służy dzieciom po dziś dzień i mieści się tam obecnie Szkoła Podstawowa im. Orła Białego.
Rok 1939 przynosi kolejną tragedię narodu polskiego. Przez Lutomiersk przechodzą oddziały artylerii i piechoty z łódzkich pułków, kierujące się w stronę Sieradza. Kilku młodych ludzi z organizacji o charakterze wojskowym "Strzelec" działającej w Lutomiersku brało udział w obronie Warszawy, do wojska również zgłosiły się dziewczęta. Wojska niemieckie wkroczyły do Lutomierska 8 września. Lata okupacji niemieckiej były dla ludzi niezwykle trudne, okrutne, pełne rozpaczy, bólu, biedy i łez. Obficie znaczone grobami poległych, zabitych, wywiezionych do obozów koncentracyjnych. Od 1942r. na terenie Lutomierska istniała podziemna organizacja AK; placówka lutomierska posiadała 3 plutony: 2 bojowe i 1 łączności; pluton liczył 20 członków. Komendantem tej placówki był St. Urbańczyk były instruktor "Sztrzelca". Działalność jej była skierowana przeważnie na zbieraniu obserwacji i składaniu raportów o jednostkach wojskowych i ich ruchach, umocnieniach, ilości powołań do wojska, danych o poległych, rozprowadzaniu ulotek, rozszyfrowywaniu agentów pracujących dla Niemców, itd. W 1944 miała miejsce "wpadka", aresztowano kilku członków organizacji, którzy zginęli, między innymi komendant Urbańczyk, ale placówka działała nadal. W okresie II wojny zginęło podczas walk oraz w obozach ponad 40 Polaków i około 700 Żydów - mieszkańców ówczesnej Gminy Lutomiersk. Lutomiersk został zajęty przez wojska sowieckie 19.01.1945 i był to dla Lutomierska dzień wielkiego szczęścia, Lutomiersk był „wolny”. Zmęczona wojną i prześladowaniami hitlerowskimi ludność rozpoczęła teraz nowe życie. Wyludniona osada, która utraciła wszystkich wymordowanych obywateli pochodzenia mojżeszowego oraz tutejszych mieszkańców pochodzenia niemieckiego powoli się zaludniała, aby w połowie 1945roku osiągnąć liczbę 1382 mieszkańców.
W mijających dziesięcioleciach wiele w Lutomiersku się zmieniło, powstawały nowe drogi i inwestycje m.in. wodociągowe, gazownicze. Miejscowość Nasza rozbudowuje się i pięknieje, stając się zapleczem dla Łodzi, zwiększa się także liczebność mieszkańców.
W celu polepszenia warunków nauki dzieci i młodzieży dokonano w ostatnich latach rozbudowy budynków szkolnych. W 1999r. oddany został do użytku budynek w którym ulokowano nowo powstałe Gimnazjum im. Księcia Leszka Czarnego, w 2001r. oddano do użytku nową salę gimnastyczną, a w 2002r. boisko sportowe. Uczęszcza do niego młodzież z terenu całej Gminy Lutomiersk. Obecnie uczy się w nim około 200 uczniów.