Leszek Czarny był synem Kazimierza Kujawsko-Łęczyckiego i Konstancji, córki Henryka Pobożnego oraz wnuczkiem Konrada Mazowieckiego.
Gdy w 1257 roku Kazimierz po śmierci Konstancji ożenił się ponownie, stosunki pomiędzy nim a synem uległy pogorszeniu. Prawdopodobnie od tego czasu Leszek Czarny stał się bliski księciu krakowskiemu Bolesławowi Wstydliwemu.
W 1260 roku wykorzystując trudną sytuację ojca wymusił na nim Leszek wydzielenie dzielnicy Łęczyckiej zamienionej później na sieradzką. Księstwo sieradzkie nie było rozwinięte gospodarczo i posiadało niewiele miast. Okres, w którym żył Leszek jest o tyle istotny, że przypada nań szczytowy okres rozdrobnienia feudalnego na ziemiach polskich. Leszek Czarny był więc dzielnym księciem małej i niezbyt liczącej się ziemi w systemie politycznego układu sił w Polsce. Mimo to władca nowego księstwa rządy swe rozpoczął energicznie i z rozmachem. Chciał bowiem aby znaczenie gospodarcze jego ziem rosło i dlatego zakładał nowe wsie i miasta.
Jednym z takich miast był Lutomiersk, który otrzymał prawa miejskie
24 kwietnia 1274 roku.
W 1279 roku zmarł bezpotomnie Bolesław Wstydliwy i zgodnie z jego wolą Leszek zasiadł na tronie krakowskim, na skutek elekcji dokonanej przez możnych ziemi krakowskiej. Na panowanie Leszka wyrazili zgodę wszyscy urzędnicy: Wojewoda Piotr, Kasztelan Warsz, biskup Paweł oraz przedstawiciele wielkich rodów.
Panowanie Leszka w Krakowie upłynęło pod znakiem licznych wojen prowadzonych na wielu frontach. Książe dał się poznać jako doskonały talent dowódczy i jako konsekwentny, acz nie najszczęśliwszy polityk. Największe niebezpieczeństwo groziło Polsce ze wschodu. Książe halicki Lew, wspomagany przez część Małopolan zainteresowanych związkiem z Rusią zgłosił swe pretensje do Krakowa. Błyskawiczna kocetracja wojsk Leszkowych pod dowództwem kasztelana krakowskiego Warsza oraz Wojewody krakowskiego Piotra i sandomierskiego Janusza umożliwiła odniesienie druzgocącego zwycięstwa w lutym 1280 roku pod Goślicami. Sam Leszek poprowadził wyprawę odwetową, która spustoszyła i złupiła ziemię od Brześcia do Lwowa.
Największy najazd miał miejsce na przełomie lat 1287-1288 kiedy to chan Telebuga ruszył na Sandomierz i Kraków. Leszek utrzymywał oba ufortyfikowane przez siebie miasta, ale unikając walnej bitwy wycofał się na Węgry pozwalając na potężne spustoszenie kraju. Być może działalność księcia ograniczona była wówczas przez silną opozycję, z którą miał do czynienia. Jeszcze w latach 1280-1281 wszedł on w ostry konflikt z biskupem Pawłem. Spowodowało to ostre wystąpienie hierarchii kościelnej przeciw Leszkowi. Stan ten się zmienił w 1285 roku, kiedy to przeciwko Leszkowi wystąpiły zjednoczone siły jego przeciwników. Ród Toporczyków w porozumieniu z biskupem zdecydował zbrojnie wystąpić przeciwko Leszkowi, powołując na tron krakowski Konrada II. Trudno wyjaśnić przyczyny tego buntu. Czy chodziło o lepsze zabezpieczenie granic wschodnich, czy włączenie ziemi krakowskiej do bloku, w którym główną rolę wśród książąt polskich odgrywał Śląski książę Henryk Probus? A może po prostu wchodziło w grę zagrożenie interesów możnych. Tak czy inaczej cała dzielnica wpadła w ręce wrogów i Konrada II, który przyjął już od możnych przysięgę na wierność. Nie poddał się tylko zamek krakowski, broniony przez rycerstwo, a także przez mieszczan niemieckiego pochodzenia, którzy do końca pozostali wierni Leszkowi. Z pewnością widzieli oni swoją szansę w pomocy udzielonej księciu przeciwko uprzywilejowanym wielkim rodom. Leszek uszedł na Węgry, z którymi pokonał Konrada II i jego zwolenników.
Leszek Czarny zmarł 30 września 1288 r. Niewątpliwie jego zasługą było wzmocnienie władzy książęcej, wykorzystanie rodzącej się siły mieszczaństwa. Czyny tego władcy w dużej mierze przyczyniły się do zjednoczenia kraju.